Występowanie polibromowanych difenyloeterów w żywności pochodzenia zwierzęcego

Abstract

STRESZCZENIE: Polibromowane difenyloetery (PBDE) to syntetyczne związki chemiczne, które przez wiele lat były dodawane do tworzyw sztucznych jako związki zmniejszające ich palność. Stanowią one grupę 209 kongenerów, czyli związków o tym samym szkielecie, lecz różniących się ilością i położeniem atomów bromu. PBDE nie są związane chemicznie z tworzywem sztucznym, przez co są systematycznie uwalniane do środowiska, w którym utrzymują się przez wiele lat. Ulegają bioakumulacji w tkankach zwierząt, a także biomagnifikacji w łańcuchach troficznych. Trafiają również do żywności pochodzenia zwierzęcego. Ich systematyczne pobieranie w małych dawkach prowadzi do akumulacji w organizmie i występowania efektów toksycznych. W 2014 roku Komisja Europejska na podstawie Opinii Naukowej Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) wydała zalecenie dotyczące monitorowania obecności 10 kongenerów PBDE w żywności (2014/118/KE). Celem pracy była ocena występowania PBDE w żywności pochodzenia zwierzęcego, oszacowane ich dziennego pobrania z dietą oraz ocena ryzyka dla zdrowia konsumentów. We wstępie przedstawiono informacje na temat produkcji, stosowania oraz uwalniania PBDE do środowiska. Szeroko omówiono zagadnienia związane z ich pobieraniem, metabolizmem, eliminacją oraz toksycznością dla ludzi i zwierząt. Następnie opisano etapy opracowania metody oznaczania 10 kongenerów PBDE w żywności pochodzenia zwierzęcego z zastosowaniem chromatografii gazowej sprzężonej z wysokorozdzielczą spektrometrią mas. Szczególną uwagę poświecono separacji chromatograficznej badanych kongenerów dzięki czemu uzyskano poprawne ich rozdzielenie od innych składników próbki. Opracowana metoda po walidacji i wielokrotnej weryfikacji w międzynarodowych badaniach biegłości została włączona do realizacji krajowego programu badań kontrolnych PBDE u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego. Przy zastosowaniu opracowanej metody oznaczono stężenia PBDE w 401 próbkach żywności pochodzenia zwierzęcego w tym w 199 próbkach mięsa dziewięciu gatunków zwierząt hodowlanych, 99 próbkach jaj kurzych z różnych rodzajów chowu, 87 próbkach mleka świeżego pozyskanego od krów, owiec i kóz oraz 16 próbkach mleka modyfikowanego. W 99% próbek stwierdzono obecność przynajmniej jednego z oznaczanych kongenerów PBDE, co wskazuje na powszechne zanieczyszczenie nimi polskiej żywności. Najwyższą medianę stężeń sumy PBDE oznaczono w baraninie (46,7 pg·g-1 świeżej masy), jajach pochodzących z chowu ekologicznego (58,6 pg·g 1 świeżej masy) oraz mleku owczym (16 pg·mL-1). Najniższe mediany stężeń sumy PBDE oznaczono w mięsie jelenia hodowlanego (11,6 pg·g 1 świeżej masy), jajach z chowu klatkowego (45,3 pg·g 1 świeżej masy) oraz mleku krowim (6,7 pg·mL-1). Najwyższe stężenia stwierdzono w próbkach mięsa wieprzowego (666 pg·g 1 świeżej masy), jaj kurzych z chowu ekologicznego (1351 pg·g 1 świeżej masy) oraz mleka owczego (1162 pg·g 1 świeżej masy). W ponad 95% badanych próbek oznaczono BDE-47, a dominującym pod względem stężenia był kongener BDE 209. Na podstawie uzyskanych wyników oraz danych o statystycznej i zalecanej konsumpcji żywności określono narażenie dorosłych, dzieci i niemowląt na PBDE. Bazując na medianach stężeń PBDE stwierdzono, że mleko i jego przetwory stanowią główne źródło tych związków w diecie. W skrajnych przypadkach (95-percentyl stężeń) największe narażenie osób dorosłych może następować poprzez konsumpcje mięsa wieprzowego. Najbardziej na obecność PBDE w żywności narażone są niemowlęta, których dieta oparta jest o mleko modyfikowane Oceny ryzyka dla zdrowia konsumentów związanego z pobraniem PBDE wraz z dietą dokonano stosując margines narażenia (MOE) zgodnie z Opinią Naukową EFSA. Wartość współczynnika MOE wyznaczono dla czterech kongenerów o znanych wartościach przewlekłego dietetycznego pobrania. Na podstawie otrzymanych wyników można stwierdzić, że obecność polibromowanych difenyloeterów w polskiej żywności pochodzenia zwierzęcego nie powinna stanowić ryzyka dla zdrowia konsumentów.